Лекц -3

Эдийн засгийн мөчлөг

Тодорхой хугацаанд байнгын давтамжтайгаар үзэгдэж байгаа нийгмийн үйлдвэрлэлийн явц дахь хэлбэлзэл нь *мөчлөгийн *шинж чанарыг харуулж байдаг.Ө.Х үйлдвэрлэл, нөөцийн ашиглалт үнийн түвшин нь байнгын хэлбэлзэлд оршдог.Мөчлөгийн далайц нь /диапозон/ эдийн засгийн хөгжлийн нэг уналтын цэгээс нөгөө уналтын цэг эсвэл нэг оргил цэгээс нөгөө оргил цэгийг хүртэлх үеийг илэрхийлдэг.

Эдийн засгийн хөгжлийн явцад энэхүү хэлбэлзлийн шалтгааныг олон янзаар тайлбарладаг.Ж.Б.Сей, Д.Рикардо  гэх зэргийн эрдэмтэд нийт эдийн засгийн уналтыг үгүйсгэж байсан бөгөөд үйлдвэрлэлийн хэсэгчилсэн уналтыг зах зээлийн хөгжлийн явцад өөрөө сэргээгдэж чадах аж ахуйн салбаруудын хоорондын тэнцвэргүй байдлаар тайлбарладаг байхад Д.Кейнс, Э.Хансен зэргийн хэсэг эдийн засагчид нь үйлдвэрлэлийн уналтыг орлогын өсөлтөөс хоцорсон ахиу хэрэглэх хандлагаар тайлбарлаж үүнээс гарах аргыг нийт эрэлтийн зохицуулалтаар хийж болно гэж үзжээ. Харин зарим хэсэг нь эдийн засгийн уналтын шалтгааныг зээл мөнгөний бодлого сул явагдаж байгаатай холбон тайлбарладаг.Үүнээс харахад мөчлөгийн шалтгааныг тогтооход нилээд хэцүү ба орчин үеийн эдийн засагчид нь мөчлөгийн шалтгааныг зах зээлийн эдийн засгийн хөгждийн явцад нөлөөлж байгаа олон хүчин зүйлсээр тайлбарладаг..

            Эдийн засгийн мөчлөг нь эрэлт, нийлүүлэлтийн тэнцвэрт бус байдлыг олон хэлбэрээр илрэн гарах үйл ажиллагааны үечлэл, хөөрөл, уналтыг илэрхийлдэг.

            Эдийн засгийн идэвхтэй байдлын янз бүрийн үзүүлэлт тухайлбал ҮНБ-ний өсөлтийн хурд, худалдааны ерөнхий хэмжээ, үнийн ерөнхий түвшин, ажилгүйдлийн түвшин, үйлдвэрлэлийн хүчин чадлын ачаалал зэргийн хэлбэлзлийн үр дүн нь эдийн засгийн мөчлөгийн ерөнхий дүр зургийг илэрхийлдэг.

Ихэнх эдэийн засагчид эдийн засгийн хөгжилд дараах маягаар явдаг гэж үздэг.

-Уналтын дараа эдийн засгийн сэргэлт явагддаг. Уналтын үед үйлдвэрлэл зогсож, ажилгүйдэл ихэсдэг билээ.Уналтын доод цэгийг ДЕПРЕСС гэнэ.

-Сэргэлтийн үед үйлдвэрлэлийн түвшин нэмэгдэж ажил эрхлэлт өсөж, үйлдвэрлэлийн түвшин бүрэн ажил эрхлэлт болон үйлдвэрлэл бүрэн хүчин чадлаараа ажилаагүй үед өсч байдаг.

-Оргил үед тухайн эдийн засаг бүрэн ажил эрхлэлттэй үйлдвэрлэл бүх хүч чадлаараа ажиллаж байх бөгөөд энэ үед үнийн түвшин дээшлэх хандлага гарч харин ажиллах хүчний өсөлт зогсдог.

-Оргил үеийн дараа уналтын үе болох бөгөөд энэ үед үйлдвэрлэл буурч, бүрэн ажил эрхлэлт буурах боловч үнэ буурдаггүй.

Мөчлөгийн үндсэн шинж нь эдийн засгийн тогтолцоо дэс дараалсан үе шатын сэрэлт,  өрнөлт, оргил, уналтын хэлбэрийг дамжин байгаа үед ҮНБ-ний өсөлтийн хурдац хэлбэлзэж байгаагаар илэрдэг.Эдийн засгийнуналт хямралын үед удаан эдлэх бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг салбарууд илүүтэйгээр өртдөг.Учир нь хэрэглэгчийн  орлого буурмагц удаан эдэлгээтэй таваараас татгалздаг.

Өрнөлтийн үед ялгагдах шинж

-Хөрөнгө оруулалт бага түвшинд байх

-Ашиглагдаагүй сэлбэг хэрэгслийн өсөлт

-Ашгийн багасалт

-Цэвэр ашигийн нормын огцом багасалт

-Худалдааны хэмжээ, шинэ захиалгын тоо болон зээлийн нөөцийн эрэлтийн бууралт

-Өрнөлтийн үед

.1. Мөнгө зээлийн бодлого:

Зээлийн хүүг бууруулах,улсын үнэт цаасыг нээлттэй захаас худалдах

2. сангийн бодлого

-Улсын төсвийн нэмэгдэл зардлыг гаргах

3. Цалин ба тарифын бодлого

-Цалин нэмэгдүүлэх

4. Улсын хөрөнгө оруулалтын бодлого

-Улсын барилга байгууламжийн төлбөртэй гүйцэтгэлийг түргэсгэх

Эдийн засгийн оргил үеийн ялгагдах шинжүүд

-Үйлдвэрлэлийн хөрөнгө оруулалтын хэмжэний өсөлт

-Сэлбэг хэрэгслийн ашиглагдаагүй тоног төхөөрөмж бага байх

-Ажиллах хүчний эрэлтийн огцом өсөлт

-үнийн ерөнхий түвшингийн их өсөлт

Оргил үед

1. мөнгө зээлийн бодлого:

-Зээлийн хүүг дээшлүүлэх, үнэт цаасыг нээлттэй зах зээлд худалдах

2. Сангийн бодлого

-Улсын төсвийн нэмэгдэл зардлыг багасгах

3.Цалин ба тарифын бодлого

-Цалин нэмэгдүүлэх

4. Улсын хөрөнгө оруулалтын бодлого

-улсын барилга байгууламжийн явцыг саатуулах

Хэлбэлзлийн учир шалтгаан

Эдийн засгийн хэлзбэлзлийн шалтгааныг эрдэмтэд дараах байдлаар тайлбарлаж байна.

-гол анхаарлаа шинэ нээлтэд төвлөрүүлдэг чиглэлийнхний үзлээр:шинэ нээлтийн үед хэлбэлзэл гарах тул түүнийг дагаж эдийн засаг өсдөг.

-гол анхаарлаа нөөцөнд төвлөрүүлдэг чиглэлийнхэн: дайны үед цэргийг бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэх нь нөөцийн бүтээгдэхүүнийг өсгөж, энхийн үед эдийн засаг унана.

-ЗГ их хэмжээний цаасан мөнгө үйлдвэрлэснээс болж инфляци үүснэ. Хэрэв бэлэн мөнгө дутагдвал үйлдвэрлэлийн уналт үргэлжилж ажилгүйдэл өсч хямрал үүснэ гэж цэвэр мөнгөний онолынхон үздэг./монетаризмынхан/

-Ихэнхи эдийн засагчид үйлдвэрлэгчид ба нөөцийн ашиглалын түвшинг тодорхойлонч гол хүчин зүйл нь нийт эрэлтийн түвшин гэж үздэг.